فواید کتاب‌خوانی برای کودک و نوجوان: سن شروع و ۵ فایده مهم مطالعه کتاب

کتاب‌خوانی در همه جای دنیا یکی از ملاک‌های رشد و توسعه بوده و نشانگری از سطح فرهنگی یک ملت است. اهمیت این فعالیت تا جایی است که سرانه مطالعه افراد هر کشور را به‌عنوان یکی از معیارهای تعیین توسعه‌یافتگی آن کشور در نظر می‌گیرند. تمایل اقشار مختلف جامعه به مطالعه در کشورهای مختلف همواره در حال اندازه‌گیری و تحلیل است. اینکه توجه به مطالعه در کشور ما در چه حد است یا سرانه مطالعه در روز برای هر فرد چه رقمی را نشان می‌دهد، موضوع بحث این نوشتار نیست. در این مقاله قصد داریم به اهمیت و فواید مقوله کتاب‌خوانی خصوصا برای کودک و نوجوان بپردازیم و تاثیراتی را که مطالعه می‌تواند بر رشد فرزندان‌مان داشته باشد بررسی کنیم. با توجه به این‌که تکرار جملاتی مثل «بالا رفتن توسعه در یک کشور به میزان مطالعه افراد آن کشور بستگی دارد» تاثیر چندانی در ترغیب ما به مطالعه یا تشویق کودکان‌مان به این کار نخواهد داشت، بیایید موشکافانه‌تر به تاثیرات مثبت کتاب‌خوانی در کودکان و نوجوانان بپردازیم.

با توجه به اینکه سن کتاب‌خوانی برای کودک بسیار پایین‌تر از آن چیزی است که ممکن است تصور کنیم، ابتدا تاثیر کتاب‌خوانی را بر کودک و سپس بر نوجوانان مورد بررسی قرار خواهیم داد.

از چه سنی برای کودک‌مان کتاب بخوانیم؟

طبق مطالعات انجام‌شده، جنین در شکم مادر از ۶ ماهگی قادر به شنیدن صدای مادر و تشخیص زبان اوست. به این معنی که جنین تفاوت زبان‌های مختلف –به عقیده بعضی دانشمندان تا ۷ زبان- را متوجه می‌شود. سن آغاز کتاب‌خوانی برای کودک دقیقا از سه ماه پایانی دوران جنینی است؛ برای همین توصیه می‌شود مادر یا پدر با صدای بلند برای جنین کتاب بخوانند. ارتباطی که جنین با صدای والدینش برقرار می‌کند، پس از به دنیا آمدن او مورد آزمایش قرار گرفته و مشخص شده است کودک پس از تولد، علاوه بر اینکه صدای والدینش را می‌شناسد، متنی را که در دوره جنینی شنیده است نیز به خاطر می‌آورد و با شنیدن آن از خود واکنش نشان می‌دهد. در همین راستا توصیه می‌کنیم این ویدئوی جذاب با عنوان «نوزاد در رحم مادر چه می‌آموزد؟» را از سری کنفرانس‌های مجموعه TED از کانال مایند‌وی سایت آپارات مشاهده کنید:

فواید کتاب خوانی برای کودکان و نوجوانان

خواندن کتاب برای نوزاد این عمل را در ذهن او نهادینه می‌کند؛ چرا که نوزاد با دیدن و شنیدن یاد می‌گیرد و دیدن اینکه والدین او کتاب می‌خوانند، او را به این کار مشتاق‌تر می‌کند. خواندن کتاب در دوران نوزادی در سرعت بخشیدن به یادگیری زبان موثر است و به‌قول‌معروف به زبان باز کردن کودک کمک می‌کند.

توسعه دایره واژگان و ارتقای مهارت ارتباطی کودک

با بزرگ‌تر شدن کودک، فعالیت دونفره کتاب‌خوانی با مادر، علاوه بر جذابیت ذاتی هر فعالیت دونفره‌ای که توجه مادر را در بردارد، به کودک در افزایش دایره واژگان کمک می‌کند. افزایش دایره واژگان یا همان یادگیری کلمات جدید بیشتر توسط کودک با قصه‌گویی هم ممکن است؛ ولی شنیدن متن کتاب از زبان والدین، کودک را متوجه تفاوت‌های زبان کتابی و محاوره کرده و به صحت زبان‌آموزی او کمک می‌کند. ارتقای مهارت ارتباطی، توانایی دیگری است که کودک با کتاب‌خوانی به دست می‌آورد. این مهارت به چند دلیل به‌وسیله کتاب‌خوانی رشد می‌کند. اول اینکه در هر قصه از کتاب، ارتباط، اصل اول داستان است و کودک کنجکاو و نکته‌سنج، به‌خوبی از گفتگوها و دیالوگ‌های کتاب به‌عنوان الگو استفاده کرده و به‌مرور آن الگو را به کل زبان خود تسری می‌دهد. دوم اینکه نوع ارتباط شخصیت‌های داستان او را به توانایی تشخیص خوب و بد و ارزیابی آن و استفاده از آن در زندگی واقعی می‌رساند.

بالا بردن قدرت تمرکز و پیگیری کودک

کتاب خواندن برای کودک به او کمک می‌کند که بتواند تمرکز کند. باید توجه داشت که نیاز به تمرکز در کودک درست به‌اندازه داشتن نشاط و تحرک و برای او لازم است. همان‌طور که بازی و تحرک کودک را در داشتن سلامت فیزیکی و روحی یاری می‌کند، کتاب‌خوانی به او این اجازه را می‌دهد که بتواند آرام بنشیند و توجه و تمرکز خود را برای دنبال کردن روند داستان صرف کند. بالا بردن تمرکز کودک و افزایش قدرت پیگیری در او به بالا رفتن توان آموزشی و یادگیری کمک می‌کند. دنبال کردن داستان، ذهن کودک را برای حدس زدن آنچه در ادامه داستان اتفاق خواهد افتاد و نیز یافتن ارتباط منطقی بین اجزای داستان و اتفاقات آن فعال می‌کند. پی بردن به وجود ارتباطات منطقی در داستان و تسری دادن آن به دنیای واقعیت، کودک را از حالت انفعال خارج کرده و دید گسترده‌تری به او می‌بخشد.

کسب دانش، ایده‌پردازی و بالا بردن خلاقیت کودکان

با بزرگ‌تر شدن کودک، کتاب‌خوانی می‌تواند سطح دانش او را بالاتر برده و با قرار دادن اطلاعات جدید در اختیار او به ایده‌پردازی کمک کند. کودک با یادگیری مطالب جدید و گفتگو درباره آن با دیگران، اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا کرده و با توجه به محتوای مطالعاتی خود می‌تواند به طرح‌ها و ایده‌های جدید بیاندیشد. این فعالیت مغزی حتی اگر به اختراع و اکتشاف هم نینجامد، ذهن کودک را فعال و جستجوگر نگاه داشته و او را به دریافت مطالب جدید و تحلیل آن و مقایسه با دانش خود ترغیب می‌کند. جهت‌گیری ذهن در مسیر یافتن و ذخیره مطالب جدید و دسته‌بندی شدن آن در ذهن کودک، این امیدواری را در بردارد که در آینده تاثیر مستقیم و قابل‌توجهی بر رشد تحصیلی او گذارد. خواندن و شنیدن تجارب گوناگون شخصیت‌های داستان، به کودک این جسارت را می‌دهد که از تخیل خود در مسیر یافتن راه‌حل برای مسائل گوناگون استفاده نماید. کتاب‌خوانی در واقع ذهن کودک را از کانالیزه بودن نجات داده و به گسترش ایده‌ها و تفکرات او کمک می‌کند.

کاهش استرس و اضطراب در نوجوانان

با بزرگ‌تر شدن و پا گذاشتن به دوره حساس نوجوانی، دوران استرس و هیجانات خاص آغاز می‌شود. کتاب‌خوانی راهی است که آزمایش خود را برای رهایی از استرس پس داده است و فرد را در دنیای امن و مطمئن کتاب غرق می‌کند. با مطالعه کتاب‌های خوب و گزینش‌شده، نه‌تنها نوجوان می‌تواند از دغدغه‌های شخصی خود فاصله بگیرد و احساس امنیت و آسایش داشته باشد، بلکه می‌تواند با شخصیت‌های داستان هم‌ذات‌پنداری کرده و به‌خوبی از آن‌ها الگوبرداری نماید. مطالعه زندگینامه بزرگان نیز ایده خوبی برای الگوپذیری در سنین نوجوانی است. خصوصا که در این برهه از زندگی، نوجوانان از فانتزی فاصله گرفته و به دنیای واقعیت متمایل می‌شوند. کشف و شناختن علاقه نوجوان در این سن برای هدایت او به سمت مطالعه منابع مورد پسند او بسیار لازم و ضروری است.

تحریک ذهن و جلوگیری از زوال عقل در افراد بالغ

در مسیر زندگی و در روند رشد، ناچار همه ما از دوران کودکی و نوجوانی عبور کرده و پا به سنین بالاتر خواهیم گذاشت. با تبدیل شدن مطالعه به یک عادت روزمره می‌توان امیدوار بود که ذهن فرزند ما همواره تحت تاثیر تحریک مثبت بوده و خطر آلزایمر و زوال عقل و هر عارضه مغزی دیگری در دوران کهولت از او دور خواهد بود. تاثیر مثبت مطالعه بر فعال نگاه داشتن مغز، مطلبی ثابت‌شده است. به همین دلیل عادت دادن کودک‌مان به مطالعه – بعد از محبت بی‌قید و شرط – بزرگ‌ترین هدیه‌ایست که در راستای تضمین سلامت او می‌توانیم به او تقدیم کنیم.

به یاد داشته باشیم که ما نیز به عنوان افراد بالغ برای پیش بردن زندگی سالم و بانشاط، به تمام ظرفیت مغزمان نیاز داریم. شاید کمی دیر به نظر بیاید، ولی برای ما نیز تلاش برای عادت کردن به مطالعه، تاثیرات مثبت فراوانی به همراه خواهد داشت. بهتر است از همین امروز شروع کنید. با انتخاب منابع شناخته‌شده مطالعاتی یا مشورت گرفتن از اشخاص آگاه، کتاب مورد علاقه‌تان را بیابید و با روزی چند صفحه مطالعه به مغزتان اجازه فعالیت دهید و نشاط حاصل از این فعالیت را به تمام لحظات زندگی تسری دهید. در همین راستا مطالعه مقاله «روش‌های ترغیب کودک و نوجوان به کتاب‌خوانی» را از دست ندهید.

درباره نویسنده:

رزا عطایی، کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، مربی فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، برگزیده کشوری دوره‌های مختلف جشنواره‌های قصه‌گویی، مدرس قصه‌گویی و دوره‌های پرورش خلاقیت و بازی درمانی و نیز مربی کودکان با نیاز‌های ویژه است.