موانع خلاقیت: چرا پیش فرض ذهنی ما «بسته» است؟

مغز شما همیشه آماده ارائه راه‌کارهای خلاقانه نیست و باید راهی برای کمک به آن پیدا کنید. افراد اغلب چنین فرض می‌کنند که همواره آمادگی خلاقیت را دارند و برای این کار تنها کمی انگیزه لازم است. به نظر ما، کافی است کمی تشویق شویم یا فضایی عاری از استرس داشته باشیم تا بتوانیم احساس امنیت کنیم، یا شاید با تعامل و معاشرت با دیگران خلاقیت‌مان شکوفا شود. به عبارت دیگر اگر افراد بتوانند از شر موانع قضاوت، انتقاد و تلاش برای هم‌سویی و تبعیت از دیگران آزاد شوند، می‌توانند به دنبال ایده های خلاقانه‌شان بروند. شما هم موافق هستید؟ مسئله به این راحتی‌ها که فکر می‌کنید، نیست.

آزمون خطای شنیداری

درست است که تعصب، انتقاد و پیروی از دیگران خلاقیت را سرکوب می‌کند. اما حتی اگر بتوانیم تمام این موانع را از بین ببریم، همچنان برای اینکه افراد بتوانند متفاوت فکر کنند، باید تلاش کنند. شما کدام یک را می‌شنوید “Yanni” یا “Laurel“. اگر نمی‌دانید موضوع از چه قرار است، توضیح این است که اخیرا طی یک آزمایش علمی، یک فایل صوتی در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده است که نیمی از افراد آن را «یانی» و نیمی دیگر آن را «لورل» می شنوند.

فارغ از این‌که کدام کلمه را می‌شنوید، سعی کنید آن دیگرای را هم بشنوید. عجیب این‌که شما نه‌تنها نمی‌توانید کلمه دیگر را بشنوید که حتی نمی‌توانید تصور کنید که چگونه می‌توان کلمه دیگری را که در این فایل ادا می‌شود شنید.

برای خلاقیت چشم‌ها را باید شست

خب ممکن است بپرسید، این مسئله چه ربطی به خلاقیت دارد؟ شنیدن کلمه دیگر نیازمند تغییر دیدگاه است – چهارچوبی که از آن برای فهم ادراکاتی که از محیط پیرامون خود دریافت می‌کنید. هرگونه خلاقیت نیازمند تغییر چشم‌انداز است. شاعری به نام پروست توصیف شاعرانه‌ای در این مورد دارد: «به دنبال مناظر جدید نمی‌گردم، بلکه در پی دیدن با چشم‌هایی تازه هستم!» یا به قول سهراب سپهری خودمان: «چشم‌ها را باید شست، جور دیگر باید دید.» تغییر چشم‌انداز امکان تعبیر متفاوت از همان ادراکات را فراهم می‌کند. آزمایش خطای دید پیرزن / زن جوان نیز این مسئله را نشان می‌دهد.

خطای دید پیرزن / زن جوان به همان شیوه خطای شنیداری یانی–لورل، کار می‌کند: چشم‌انداز بخش‌های مختلف ادراک شما را مبدل به یک مفهوم واحد و منسجم می‌کند. اما این به آن معنی است که امکان تفسیر ادراکات فقط یا به یک طریق و یا طریقی دیگر امکان‌پذیر است. در تصویر زن که دارای خطای دید است، بینی بانوی پیر، در حکم گونه زن جوان است. هر دو عکس درآن‌واحد قابل رویت نیستند چرا که چشمان ما که به جانمایی اجزای چهره مسلط است نمی‌تواند تفسیری دوگانه از یک ادراک داشته باشد. توضیح این‌که اگر آن را به شکل گونه در نظر بگیریم، شکل دایره‌ای که از بالا و به سمت راست کشیده شده است در حکم گوش دیده می‌شود. اما اگر چشمان ما فقط گونه را به‌صورت مستقل ببیند می‌تواند آن را به‌عنوان دماغ هم در نظر بگیرد. به همین ترتیب، اجزای صوتی Yanni–Laurel به‌عنوان “Yah” یا “Law“، “nee” یا “el” قابل تفسیر است.

خطای شنوایی یانی–لارول نشان‌دهنده آن است که تغییر دیدگاه، تا چه اندازه می‌تواند سخت باشد. در تصویر خیال‌انگیز زن، فردی که آن را به شکل یک دختر جوان می‌بیند برای توضیح دیدگاهش به فردی که آن را پیرزن می‌بیند، این‌طور توضیح می‌دهد: «ببین، این گوش او و این هم گردنبند او است.» اما وقتی نوبت به توضیح دیدگاه در مورد نحوه شنیدن یانی یا لورل فرا می‌رسد، خیلی از افراد دچار مشکل می‌شوند چراکه مجبورند از صوت برای توضیح آنچه می‌شنوند استفاده کنند و نشان دادن نقاط چرخش دیدگاه هنگام ادا کردن حروف بسیار سخت‌تر است. این مطلب نشان‌دهنده چالش شناختی تغییر چشم‌انداز است.

دور زدن موانع خلاقیت: پیدا کردن نقاط چرخش ذهنی

ممکن است بخواهید دیدگاه خود را نسبت به موضوعی تغییر دهید. اما باوجود علاقه‌مندی شما برای متفاوت فکر کردن، و به رغم اینکه از نظر روانی احساس امنیت می‌کنید و امکان درک دیدگاه دیگران هم وجود دارد، بازهم تغییر چشم‌انداز بدون کمک دیگران بسیار دشوار است. کمکی که از دیگران دریافت می‌کنید، دیگر اسمش انگیزه یا تشویق نیست، در حقیقت این کشف نقاط چرخش ذهنی است که دریچه نگاه شما را به سمت دیگر از حقایق می‌گرداند. پیدا کردن نقاط چرخشی در واقع مهارتی است که مردم می‌توانند با تمرین و در طول زمان به دست بیاورند.

در مورد Yanny–Laurel، تنظیم میزان زیروبم بودن فایل صوتی موثرترین راه‌کار تغییر زاویه دید است. در سایت نیویورک‌تایمز که لینکش در پایین گذاشته شد به روی ابزار کشویی بروید و فایل صوتی را با نوار لغزنده به سمت چپ ببرید و دوباره پخش کنید، سپس اسلاید را تماما در سمت راست قرار دهید. مشخصا در این حالت می‌توانید هر دو کلمه را بشنوید. کمی وقت و کار می‌برد که متوجه شوید (که به ما یادآوری می‌کند که خلاقیت چیزی مثل جرقه نیست که ناگهان پیش بیاید). این مسئله شامل افرادی که تعصب خاصی بر دیدگاه‌های خود ندارند هم می‌شود.

در عصر رسانه این آزمایش در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌ها به‌عنوان یک مسئله خطای حسی در نظر گرفته نشده است. آن‌ها این آزمایش را یک چالش در نظر گرفته‌اند، گویی که یک پاسخ درست برای این مسئله وجود داشته باشد. برای اینکه ببینید شبکه‌های اجتماعی چقدر اشتباه می‌کنند، فایل صدا را با استفاده از ابزار کشویی در هر دو حالت Yanny یا Laurel پخش کنید، سپس به‌آرامی درحالی‌که فایل صوتی همچنان پخش می‌شود، ابزار کشویی را در جهت دیگر حرکت دهید. به مرحله‌ای که کلمه از حالت یانی به لورل تبدیل می‌شود، توجه کنید. سپس از جهت مخالف هم همین کار را تکرار کنید. این دو زمان‌بندی را باهم مقایسه کنید: زمانی که با حرکت به سمت چپ شنیدن کلمه در “Laurel” متوقف می‌شود با زمانی که در حرکت به سمت چپ شنیدن “Yanny” متوقف می‌شود. آیا این زمان‌ها باهم همپوشانی داشتند؟ شرط می‌بندم که هم‌پوشانی داشته‌اند. نتایج در زیر قرار داده شده است. به‌شخصه می‌توانم هر دو کلمه را در حالت ۶، ۷، ۸ و ۹ بشنوم. اگر چه خود صدا یک‌چیز قابل شهود است، اما مفهومی که می‌تواند در برداشته باشد مسئله‌ای شهودی نیست.

روی این لینک کلیک کنید و این آزمایش جالب را انجام دهید.

موانع خلاقیت: معادل دانستن اداراک با واقعیت

مردم بر این باورند که ادراک آن‌ها عین واقعیت است و البته دلایل صادقانه برای آن دارند: ما در موقعیت‌های مختلف نمی‌توانیم یک تصور جایگزین و آماده داشته باشیم، همچون چیزی غیرقابل‌تصور است. این بدان معنی است که وقتی با تفسیری از موضوعی مواجه می‌شویم که با تفسیر ما مغایرت دارد، واکنش معمول ما یکی از این دو حالت است: «چه جالب!» و یا «اشتباه می‌کنی!».

حتی اگر افراد را تشویق کنیم که مسئله را با ذهنی باز مورد بررسی قرار دهند و خودشان نیز علاقه‌مند به تغییر دیدگاه و نگرش از زاویه جدید باشند، در اغلب اوقات بدون کمک آگاهانه و تعمدی دیگران باز هم این کار سخت است. افراد برای اینکه چشم‌انداز خود را تغییر دهند باید نقاط چرخش را پیدا کنند. این نقاط چرخشی‌اند که به ما اجازه تعامل با افرادی که دیدگاهی مغایر با دیدگاه ما دارند را می‌دهند تا آن‌ها نیز بتوانند از دریچه دید ما به موضوع بنگرند. یادگیری چگونگی پیدا کردن این نقاط چرخشی بخشی از مهارت خلاقیت است.

در همین راستا مطالعه مقاله جالب «استفاده از ذهن ناخود‌آگاه در حل مسائل پیچیده و افزایش خلاقیت» را از دست ندهید.

راه‌حل طبیعی آزاد کردن نیروی خلاقیت ذهن چیست؟ انیشتین، نیوتون و داروین چگونه موفق به کشف الهامات و زایش درونی خود شدند و چگونه ذهن خود را ورزیده کردند؟ چه نکاتی را می‌شود از خلاق‌ترین افراد یاد گرفت؟ ویدئوی «قدرتمندترین روش طبیعی شکوفایی خلاقیت ذهن!» را از سری مجموعه کنفرانس‌های TED را تماشا کنید:

منبع: سایکالیجی تودی